Filmy Fantasy

Fantasy

gatunek literacki lub filmowy używający magicznych i innych nadprzyrodzonych form, motywów, jako pierwszorzędnego składnika fabuły, myśli przewodniej, czasu, miejsca akcji, postaci i okoliczności zdarzeń. Fantasy jest na ogół odróżniane od science fiction oraz od horroru, przy założeniu, że względnie nie wchodzi w tematykę naukową (w sensie SF) lub tematykę grozy (ang. macabre). Jednak gatunki te w znacznym stopniu przenikają się. Wszystkie trzy mieszczą się w pojęciu fantastyki (ang. speculative fiction). W kulturze popularnej gatunek fantasy zdominowany jest przez odmianę mediewistyczną, zwłaszcza od czasu ogólnoświatowego sukcesu Władcy Pierścieni i innych dzieł J.R.R. Tolkiena wchodzących w skład uniwersum Śródziemia. W szerszym znaczeniu, fantasy obejmuje prace wielu pisarzy, artystów, filmowców, muzyków, począwszy od starożytnych mitów i legend, aż po wiele ostatnich tytułów, znanych obecnie szerokiej publiczności.

Histori

W przypadku wielu dzieł nie jest jasne, czy ich autorzy wierzyli w cuda, które opisują, takie jak na przykład zaczarowany ogród z Dekameronu. Istotne źródło fantastyki to bajki i legendy, np. o tym, jak Dobrynia Nikiticz uratował Zapawę  Putiatównę, bratanicę kniazia Włodzimierza, przed smokiem Zmiejem Goryniczem. Pierwiastki mityczne i inne, które stanowią źródło fantasy i jego licznych podgatunków, były częścią niektórych największych i najbardziej sławnych dzieł literatury takich jak Epos o Gilgameszu i innych najdawniejszych zapisów znanych ludzkości. Od Odysei po Beowulfa, od Mahabharaty do Księgi tysiąca i jednej nocy, od Ramajany do Podróży na Zachód, i od Legend arturiańskich i średniowiecznych romansów po poemat epicki Boska komedia – fantastyczne opowieści o odważnym bohaterze i bohaterce, o strasznych, śmiercionośnych smokach i tajemniczych światach, inspirowały wielu słuchaczy i autorów. W tym sensie historia fantastyki i historii literatury są nierozerwalnie związane. Istnieje wiele dzieł, gdzie granica pomiędzy fantastyką a innymi gatunkami jest zatarta, a pytanie czy autorzy wierzyli w możliwość istnienia opisywanych cudów w utworach takich, jak Sen nocy letniej czy Pan Gawen i Zielony Rycerz, sprawia, że trudno rozróżnić, gdzie i kiedy fantastyka w nowoczesnym sensie ma swój początek. W 1841 ukazało się The King of the Golden River Johna Ruskina, jednak za prekursora nowoczesnej fantasy uznaje się raczej George MacDonalda – szkockiego autora powieści takich jak: Królewna i Goblin (w innym tłumaczeniu: Księżniczka i koboldy) czy Phantastes (1858). MacDonald miał duży wpływ zarówno na J.R.R. Tolkiena, jak i na C.S. Lewisa. Innym istotnym autorem w tym gatunku był William Morris, znany angielski poeta, który napisał kilka powieści u schyłku stulecia, między innymi The Well at the World’s End (1896). Według historyków gatunku to Morris jako pierwszy wpadł na pomysł stworzenia odrębnego, niemimetycznego świata przedstawionego jako miejsca akcji. Mimo że Na skrzydłach Północnej Wichury MacDonalda (1871) miało duży wpływ na przyszłość, i mimo że był wówczas popularny, literatura fantasy nie była szeroko znana lub ceniona aż do końca stulecia. Dopiero Edward Plunkett, znany jako Lord Dunsany, sprawił, że gatunek stał się popularny zarówno w postaci powieści, jak i opowiadania; duże znaczenie miały zwłaszcza jego powieści z lat 1905–1919 usytuowane w fantastycznym świecie zwanym Pegana. Wielu znanych „mainstreamowych” współcześnie autorów również zaczęło pisać w tym gatunku – np. Henry Rider Haggard, Rudyard Kipling czy Edgar Rice Burroughs. Ci właśnie, obok Abrahama Merritta, stworzyli to, co znane jest jako podgatunek „zaginionego świata”, który był najbardziej popularny na początku XX wieku. W tym samym czasie ukazały się również utwory dla dzieci, takie jak Piotruś Pan Jamesa Matthew Barrie czy Czarnoksiężnik z Krainy Oz Lymana Franka Bauma. Fantastyka w literaturze dla dzieci była akceptowana łatwiej niż fantastyka przeznaczona dla dorosłych, co powodowało, że pisarze chcący tworzyć fantastykę często decydowali się ubrać swoje dzieło w postać książki dla dzieci. Wiele wczesnych prac Nathaniela Hawthorne’a znajdowało się na granicy fantastyki, ale książka A Wonder-Book for Girls and Boys, przeznaczona dla dzieci, to fantasy. W 1923 w USA powstał pierwszy magazyn poświęcony fantasy pt. Weird Tales. Termin ten został jednak użyty po raz pierwszy prawdopodobnie dopiero w 1927 za sprawą E. M. Forestera. Nieco później wykorzystywany był między innymi przez C. S. Lewisa, który szukał odpowiednich słów dla określenia twórczości swojej i J. R. R. Tolkiena. W ślad za Weird Tales pojawiło się wiele podobnych wydawnictw, np. The Magazine of Fantasy & Science Fiction. Ten właśnie magazyn był w tamtym czasie bardzo popularny i przybliżył fantasy, ale także i fantastykę naukową szerszej publiczności w USA i Wielkiej Brytanii. Wówczas już, te dwa gatunki zaczęły być kojarzone ze sobą. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. szeroką popularność zdobył gatunek sword & sorcery, zapoczątkowany przez Roberta E. Howarda serią opowieści o Conanie Barbarzyńcy (1932-1936), które kontynuowane były i naśladowane przez innych autorów (Henry Kuttner, L. Sprague de Camp, Lin Carter), a także dzięki opowiadaniom Fritza Leibera pt. Przygody Fafryda i Szarego Kocura (od 1958). Było to przed nadejściem high fantasy i przed nadejściem największej popularności prac Tolkiena: Hobbit (pierwsze wydanie w 1937) i Władca Pierścieni (1954). Popularność w późnych latach 60. pozwoliła fantasy w pełni wkroczyć do głównego nurtu kulturowego. Kilka innych serii, takich jak Opowieści z Narni Clive’a Staplesa Lewisa czy Ziemiomorze Ursuli K. Le Guin utwierdziło pozycję gatunku. W późniejszym czasie popularność fantasy utrzymywała się, by jeszcze wzrosnąć w XXI wieku, czego dowodem jest bestsellerowy status prac J.K. Rowling, czy ogromna popularność filmów, takich jak ekranizacja Władcy Pierścieni autorstwa Petera Jacksona.